پورفیریا حاد متناوب( Acute intermittent porphyria )

پورفیریا حاد متناوب :

پورفیریا حاد متناوب یک بیماری اتوزومال غالب نادر است که به خانواده ای از بیماری پورفیریا نامیده می شود تعلق دارد . این اختلالات همه روی تولید heme که جز اصلی گلبول های قرمز خون است اثر می گذارد . ساخت heme همچنین سنتز پورفیرین نامیده می شود . و وقتی متوقف شد این امر منجر به افزایش یکی از مولکولهای پیش- ساز می شود .

برای فهم بهتر پورفیریای حاد متناوب نیاز داریم اول نگاهی به هموگلوبین بندازیم.

هموگلوبین :

هموگلوبین پروتئین اصلی داخل گلبول های قرمز است که مسئول حمل اکسیژن است . هموگلوبین از heme و گلوبین ساخته شده است . چهار زیر واحد گلوبین وجود دارد عمدتا ۲ آلفا و ۲ بتا و هر کدام گروه heme خودشان را دارند. این heme یک مولکول بزرگ است که از ۴ زیر واحد پیرول که یک حلقه را تشکیل می دهد ساخته شده است و این ساختار یک پورفیرین نامیده می شود. در وسط یک ^+۲ Fe با پیوند یونی وجود دارد . آهن چیزی است که متصل می شود و اکسیژن را حمل می کند. بنابراین هر هموگلوبین می تواند ۴ مولکول اکسیژن را وقتی به طور کامل اشباع می شود حمل کند.

فرآیند سنتز heme :

فرآیند سنتز heme هم در داخل میتوکندری و هم در سیتوزول یک سلول اتفاق می افتد و به آنزیم های چند گانه نیاز است تا مراحل متعددی را بسازد .

فرآیند سنتز در میتوکندری شروع می شود جایی که سوکسینیل کوآ به گلیسین متصل می شود و از طریق دلتا آمینو لولنیک اسید سنتاز، دلتا آمینو لولنیک اسید (ALA) تولید می شود.

سپس در سیتوزول توسط دلتا آمینو لولنیک اسید دهیدراتاز تبدیل به پورفوبیلینوژن (PBG) می شود سپس ۴ مولوکول پورفوبیلینوژن با هم ترکیب می شوند و تشکیل هیدروکسی متیل بیلین می دهند که این امر با اثر پورفوبیلینوژن دآمیناز (که گاهی اوروپورفیرینوژن I سنتاز یا هیدروکسی متیل بیلین سنتاز (HMBS) نامیده می شود ) صورت می گیرد .

بعد هیدروکسی متیل بیلین از طریق اوروپورفیرینوژن کوسنتاز تبدیل به اوروپورفیرینوژن III و بعد اوروپورفیرینوژن III از طریق اوروپورفیرینوژن دکربوکسیلاز تبدیل به کوپروپورفیرینوژن III می شود .کوپروپورفیرینوژن III به میتوکندری بر می گردد و از طریق کوپروپورفیرینوژن اکسیداز تبدیل به پروتوپورفیرینوژن IX می شود .

پروتوپورفیرینوژن IX از طریق پروتوپورفیرینوژن اکسیداز تبدیل به پروتوپورفیرین IX می شود . و در نهایت یک مولکول آهن از طریق آنزیم فروشلاتاز و Viola به پروتوپورفیرین IX اضافه می شود و heme ساخته می شود.

چگونه بیماری پورفیریا رخ می دهد :

تا اینجا به طور کامل با ساختار heme آشنا شدیم . بنابراین بیماری پورفیریا زمانی اتفاق می افتد که یکی از آنزیم ها در مسیر ساخت heme ناقص است که این امر سبب کاهش در سنتز heme و افزایش متابولیت های ساخته شده در مراحل اولیه ی سنتز heme می شود .

مبتلایان به پورفیریا حاد متناوب یک جهش در ژن HMBS که آنزیم پورفوبیلینوژن د آمیناز را می سازد دارند . بدون این آنزیم پورفوبیلینوژن نمی تواند به هیدروکسی متیل بیلین تیدیل شود و مسیر سنتز heme نمی تواند ادامه پیدا کند . به علاوه این امر منجر به افزایش متابولیت های اولیه مثل پورفوبیلینوژن و آمینولولنیک اسید می شود که می تواند برای بدن سمی باشد. اکثر اشخاصی که جهش در ژن HMBS و یک نقص در پورفوبیلینوژن د آمیناز دارند بدون علامت هستند ، فقط در ۱۰% از اشخاص عمدتا زنان جوان تحت تاثیر حمله های حاد توسط محرک های خاصی ایجاد می شود،  قرار میگیرند .

هر چیزی که افزایش تولید heme را تحریک کند میتواند یک محرک در نظر گرفته شود. تا زمانی که که این امر بصورت اجتناب ناپذیری سبب افزایش پورفوبیلینوژن و آمینولولنیک اسید خواهد شد.

انواع محرک بیماری پورفیریا حاد متناوب :

بعضی از انواع کلاسیک این محرک ها شامل :

• مصرف بیش از اندازه الکل
• گرسنگی شدید
• دارو های خاص که پروتئین P450 سیتوکروم را افزایش می دهد (این پروتئین همچنین حاوی heme است که برای شکستن خیلی از داروها مثل باربیتوراتها ، آنتی پیلپتیکس و قرص های ضد بارداری خوراکی استفاده می شود)

علت حمله های حاد در پورفیریا حاد متناوب :

احتمالا حمله حاد به دلیل افزایش متابولیت های سمی است . به خصوص آمینو لولنیک لسید که به احتمال زیاد مقصر اصلی است چون از BBB (سد خونی-مغزی) عبور می کند و روی سیستم های عصبی مرکزی ، محیطی و اتونوم اثر می گذارد . در سیستم عصبی مرکزی می تواند سبب مشکلات روانشناختی مثل اضطراب و روان پریشی شود . همچنین می تواند سبب صرع ، هزیان و حتی کما شود. متابولیت های سمی هچنین روی سیستم عصبی اتونوم که کار تنظیم حرکات معده – روده ای را بر عهده دارد اثر می گذارد و این امر می توانند سبب دردهای شکمی ، یبوست و استفراغ شود.

در سیستم عصبی محیطی می تواند سبب نوروپاتی ، خواب رفتگی و گزگز اندام ها که بی حسی انگشتان و احساس سوزن سوزن به خصوص در ساق و پاها شود. بنابراین نشانه های پورفیریا حاد متاوب با ۴ یادآور بخاطر آورده می شود:

1. شکم دردناک
2. پلی نوروپاتی ( آسیب یا بیماری که همزمان چندین عصب محیطی در یک سمت با دو سمت بدن را متاثر می سازد )
3. اختلالات روانشناختی
4. ادرار شرابی رنگ

ادرار شرابی رنگ به وسیله پورفوبیلینوژن اضافی که در ادرار دفع می شود ایجاد می شود. در ابتدا ادرار بی رنگ است اما اگر در مقابل نور قرار بگیرد پورفوبیلینوژن اکسید می شود و ادرار به رنگ قرمز شرابی می شود.

تشخیص و تمایز پورفیریا حاد متناوب :

• نکته مهمی که باید مد نظر داشت این است که پورفیریا حاد متناوب می تواند از دیگر پورفیریا تشخیص داده شود با توجه به این مطلب که این بیماری هرگز سبب نشانه های پوستی حساسیت به نور یا تاول پوستی وقتی در معرض نور خورشید قرار بگیرند نمی شود.
• برای تشخیص پورفیریا حاد متناوب U/A (آنالیز ادرار ) انجام می شود که اساسا افزایشی در میزان پورفوبیلینوژن حداقل ۵ برابر بیشتر از حد نرمال را نشان می دهد.
• تشخیص بوسیله اندازه گیری فعالیت اریتروسیت پورفوبیلینوژن د آمیناز تائید می شود

درمان :

گلوکز و heme درمان پورفیریا حاد متناوب هستند که جلوی دلتا آمینولولنیک سنتاز را که اولین آنزیم درگیر در ساخت heme است را می گیرد .در امریکا heme به صورت پودر لیوفیلیزه تزریقی از هماتین داده می شود . اما در دیگر نقاط جهان درمان معمولا به صورت تزریق داخل وریدی هِم آنرژنیت داده می شود.

بسیار خب ، مرور کلی :

پورفیریا حاد متناوب یک اختلال اتوزومال غالب است که به وسیله یک نقص در آنزیم پورفوبیلینوژن د آمیناز که در مسیر ساخت heme قرار دارد سبب می شود . این امر منجر به افزایش پورفوبیلینوژن و آمینولولنیک اسید می شود. اگر چه این بیماری معمولا بدون علامت است اما یک حمله حاد می تواند بوسیله الکل ، گرسنگی شدید و داروهای خاص ایجاد شود . این نشانه ها ممکن است شامل شکم دردناک ، پلی نورپاتی و اختلالات روانشناسی و ادرار قرمز شرابی شود .روشهای اصلی درمان گلوکز و heme است.

 

---